Dành dành là loại cây có hoa đẹp với màu sắc trắng tinh khôi, hương thơm ngát. Cây không chỉ có hoa đẹp trồng cho các cảnh quan mà còn có tác dụng chữa bệnh hiệu quả trong đông y.
Dành dành còn có tên khác là chi tử, tiên tử, trư đào, việt đông, sơn chi nhân,thuỷ hoàng chi, mác làng cương… Tên khoa học là Gardenia augusta (L.) Merr , thuộc họ Cà phê
Hoa dành dành
Đặc điểm sinh học của cây dành dành
Cây dành dành thuộc loại cây thân gỗ, dạng cây bụi nhỏ, sống lâu năm, có chiều cao khoảng 2-3m, phân cành nhiều. Lá mọc đối hay mọc vòng 3 cái một, hình thuôn trái xoan hay bầu dục dài, nhẵn bóng, rộng khoảng 3-5cm, dài khoảng 5-10 cm. Lá mềm ôm lấy cả cành như bẹ lá.
Hoa dành dành có 6 cánh màu trắng có mùi thơm, hoa thường nở vào cuối mùa xuân đến giữa mùa hè, hoa chuyển sang màu vàng nhạt khi hoa sắp tàn. Hoa dành dành mọc đơn độc ở đầu cành, cuống hoa dài. Quả dành dành hình bầu dục có góc cạnh dài khoảng 3cm, quả màu vàng. Thịt quả có màu nâu đỏ và rất nhiều hạt.
Có hai loại dành dành: dành dành núi và dành dành nước. Quả dành dành núi có hình tròn ngắn được dùng làm thuốc chữa bệnh, còn quả dành dành nước to và dài hơn được dùng làm chất nhuộm.
Cây dành dành có nguồn gốc từ các nước Châu Á như Triều Tiên, Hàn Quốc, Nhật Bản hay Trung Quốc. Còn ở Việt Nam cây trồng phổ biến ở các khu vực địa phương phía Bắc nước ta. Cây ưa nắng, sáng, chịu được hạn, nhưng chịu nóng và chịu úng kém.
Quả dành dành
Thành phần hóa học của cây dành dành
Hoa chứa nhiều hợp chất, trong đó có acid gardenic và acid gardenolic B. Có 0,07% tinh dầu.
Quả chứa shanzhisid, gardosid, geniposidic acid gardenin, geniposid, gardenosid, … Còn có nonacosane, b-sitosterol, D-mannitol; tanin, dầu béo, pectin.
Lá chứa một hợp chất có tác dụng diệt nấm.
Bộ phận dùng
Dùng cả rễ, lá, quả và hạt dành dành để chữa bệnh. Vào sau tiết Hàn lộ hàng năm, quả chín liên tục, lúc này vỏ quả ngả dần thành màu vàng lá có thể hái được, hái quả sớm hay quá muộn đều có thể ảnh hưởng tới phẩm chất, nên hái bằng tay.
Gốc và rễ bạch thiên hương rất đẹp,có thể chơi gốc khô.
Công dụng của cây dành dành
Cây dành dành với hình dáng thân lá, hoa đẹp, hương thơm nồng nàn , thanh thoát thường được trồng ở những nơi trang nghiêm như đình, chùa….hoặc trang trí cảnh quan, sân vườn, biệt thự có tác dụng thanh lọc không khí hiệu quả đem đến không gian trong lành, tươi mát.
Đặc biệt cây dành dành còn được coi như vị thuốc quý với một số công dụng như sau:
- Có tác dụng tiêu viêm, thanh nhiệt, lợi tiểu.
- Có khả năng kháng khuẩn hiệu quả.
- Cây dành dành kết hợp với các loại thảo dược khác giúp điều trị các bệnh như: tiểu tiện ra máu, viêm bàng quang cấp, bệnh vàng da, vàng mắt, viêm gan, chữa bệnh viêm loét, bệnh chảy máu cam, chữa bong gân, cảm sốt, thương hàn, đái dầm, chó dại cắn…vv.
Một số bài thuốc từ cây dành dành
- Bài thuốc trị bí tiểu tiện, sỏi tiết niệu:
Cách làm: Lấy rễ Dành dành12g, cỏ Mã đề 12g, Kim tiền thảo12g, tất cả sắc với nước, uống mỗi ngày 1 thang, liên tục trong 10 ngày.
- Bài thuốc trị viêm thận cấp:
Cách làm: 15g hạt Dành dành, 40g Bồ công anh, 30g Hoạt thạch, tất cả sắc với nước, uống ngày 1 thang.
- Bài thuốc trị sỏi thận:
Cách làm: Quả Dành dành 20g, Kim tiền thảo 30g, tỳ giải 30g, lá Mã đề 20g , ý dĩ nhân 20g, vỏ Núc nác 16g, Cam thảo đất 16g, Mộc thông 12g, Xương bồ 8g, Quế chi 4g. Tất cả rửa sạch, thái nhỏ, phơi khô. Sau đó cho vào ấm đất, sắc với 4 bát nước, đun đến khi còn khoảng còn 2 bát thì chắt ra . Ta lại cho nước vào sắc tiếp 2 lần nữa, mỗi lần lấy 1,5 bát. Đem trộn chung cả 3 lần, chia uống nhiều lần trong ngày. Dùng liên tục 2-3 tháng.
- Thanh tâm trừ phiền, hồi hộp không yên:
Cách làm: Quả Dành dành 12g, Đậu sị 8g, sắc với nước, chia 3 lần uống trong ngày.
- Chữa các chứng xuất huyết
Cách làm: Quả Dành dành 16g, Bạch mao căn 20g, Hoàng cầm 12g, Tri mẫu 12g, Trắc bách diệp 12g, Xích thược 12 g, Cát cánh 8g, Cam thảo 4g. Tất cả đem sắc với nước, chia 3 lần uống trong ngày.
- Chữa viêm bàng quang cấp, tiểu tiện ra máu
Cách làm: Quả Dành dành 16g, Bạch mau căn 20g, Đông quỳ tử 12g, Cam thảo 8g. Tất cả sắc với nước, chia 3 lần uống trong ngày.
- Chữa viêm gan, vàng da, vàng mắt
Cách làm: Quả Dành dành 12g, nhân trần 24g, nước 600ml, sắc còn 100ml, chia 3 lần uống trong ngày. Nếu khó uống thì khi uống thêm chút đường vào cho đủ ngọt.
- Chữa miệng lỡ loét, họng đau khó nuốt được thức ăn:
Cách làm: Lấy quả Dành dành đốt thành than, hòa với lòng trắng trứng, bôi vào chỗ vết thương trong miệng.
- Chữa hỏa bốc- nhức đầu, mắt đau, tai ù
Cách làm: Lấy quả Dành dành 16g sao vàng, hạt Muồng 16g sao cháy đen, sắc uống .
- Chữa thổ huyết, ho ra máu:
Cách làm: Lấy quả dành dành 20g sao vàng, Hoa hòe 20g sắc với nước, khi uống cho thêm chút muối.
- Chữa đổ máu cam:
Cách làm: Lấy quả Dành dành, rễ cỏ tranh, lá sen – mỗi thứ 12g sắc uống.
12 . Chữa trị cảm sốt:
Cách làm: Hạt dành dành 14g, Hương sị 4g. Tất cả cho vào ấm, đổ 500ml nước, sắc còn 150ml, ngày 1 thang, uống lúc còn ấm. Dùng liền 3 ngày sẽ có hiệu quả.
- Chữa phù thũng :
Cách làm: Quả Dành dành 20g, Bạch truật 8g , Mộc hương 6r, tất cả đem sắc lấy nước uống.
- Chữa bong gân, đau nhức:
Cách làm: Quả Dành dành đem giã nát, tán thành bột, cho thêm nước vào trộn thành một thứ bột dẻo, thêm chút rượu, đắp lên chỗ bị thương rồi băng lại bằng gạc hoặc vải mềm, 3 – 5 ngày thay thuốc một lần, nếu sưng tấy thì ngày thay thuốc 1 lần. Tuy nhiên bài thuốc này không dùng được đối với trường hợp bị gãy xương .
- Chữa mụn nhọt:
Cách làm: Quả Dành dành 12g, Bồ công anh 15g, Kim ngân hoa 8g, tất cả đem sắc với nước, uống mỗi ngày 1chén, liên tục trong 7 ngày.
- Mắt đỏ đau:
Cách làm: Theo kinh nghiệm dân gian có thể lấy lá Dành dành giã nát đắp lên mắt sẽ có hiệu quả.
- Chữa trướng bụng đầy hơi:
Hạt dành dành 20g sao nghiền nhỏ, uống với rượu.
- Chữa sưng đau bầm tím do ngã (vết thương liền):
Hạt Dành dành 20g, Bạch biển 20g cùng giã đắp vào vết thương. Ngày thay băng một lần, mỗi lần 2 giờ, đắp liền 5 ngày.
Ngoài ra quả dành dành có màu vàng đẹp mắt nên có thể tạo màu tự nhiên cho món ăn.
Dành dành tạo màu vàng cho món mứt dừa
Trên đây là những thông tin hữu ích giúp bạn hiểu rõ hơn cây dành dành cũng như những tác dụng kì diệu của nó. Hãy tìm hiểu kĩ các bài thuốc này nhé!
