Dừa nước là cây trồng thân thương quen thuộc với mỗi người dân miền Tây Nam Bộ. Ở nơi đây, dừa nước mọc dày đặc quanh những cửa sông, ven biển hay suốt các lạch luồng sông nước Cửu Long.
Đi từ Cần Giờ, qua Gò Công tới cửa sông Tiền, sông Vàm Cỏ…ta dễ dàng bắt gặp những rừng dừa nước xanh mướt, bạt ngàn. Dừa nước là một đặc sản thơm ngon và vô cùng bổ dưỡng với sức khỏe con người.
Tên gọi
Dừa nước còn được gọi là dừa lá, là loài duy nhất thuộc họ cau, phân bố chủ yếu trong các đầm lầy.
Đặc điểm sinh thái
Dừa nước là loại cây quen thuộc ở miền Tây
Cây dừa nước chỉ có lá và cuống hoa mọc lên trên còn thân cây dừa nước mọc ngang dưới lòng đất. Vậy nên dừa nước còn được gọi là “quả đất” vì trái dừa là những tinh túy được chắt lọc từ lòng đất để tạo nên hương vị mát lành thơm ngon của miền Tây.
Mặc dù tán lá có thể cao lên đến tận 9 mét nhưng dừa nước vẫn không được xem như một loại cây gỗ. Hoa đực có màu đỏ, vàng dạng đuôi sóc trên những nhánh kế sau, hoa cái nở rộ thành từng chùm ở cụm hoa hình cầu. Khi hoa được thụ phấn, các trái nhỏ ép vào nhau thành chùm như quả bóng đường kính tầm 25-30 cm. Hạt dừa khô rụng xuống, sinh sản theo kiểu phân tán theo thủy triều, mọc mầm ngay khi trôi nổi trên sóng nước.
Dừa nước sinh sống trong những vùng sình lầy dọc theo các bờ sông, ven biển nơi có thủy triều lên xuống, giàu phù sa. Dừa nước được phân bố nhiều ở các vùng cửa sông thuộc Thái Bình Dương, Ấn Độ Dương suốt từ Băng- la –đet đến các hải đảo ở Thái Bình Dương.
Cây dừa nước muốn đơm hoa kết trái phải có tuổi thọ từ 4 đến 5 năm. Thời gian sinh trưởng của cây kéo dài đến 55 năm, có nghĩa là thời gian khai thác rất lâu dài. Mỗi ngày 2 lần, người ta có thể dùng dao sạch cắt bỏ một lát mỏng tầm 2 mm trên đầu cuống hoa để nhựa cây chảy ra liên tục, lấy nguyên liệu làm đường, giấm hay nấu rượu.
Quả dừa nước có quanh năm nhưng nhiều nhất trong 2 tháng (từ tháng 8 đến tháng 10). Tuy cùng là họ nhà dừa nhưng bề ngoài dừa nước và dừa cạn khác hoàn toàn nhau. Dừa nước nhìn như quả thông khô hay bông hoa nở giữa đầm lầy hay như quả cầu gai đẹp mắt.
Nhìn bề ngoài, dừa nước khác hẳn dừa cạn
Dừa nước cũng mọc thành từng buồng sai trĩu quả như dừa cạn nhưng mỗi trái dừa nước được kết chặt lại với nhau thành hình quả cầu có đường kính từ 25-30 cm, người ta gọi đó là quài dừa. Một quả cầu tạo thành một buồng dừa trong đó chứa đến hàng trăm trái. Trái dừa nước bé xíu, chỉ như quả trứng gà, màu đất nâu sẫm.
Dừa nước nhưng không có nước mà chỉ toàn cùi
Dừa nước không chỉ ngon mà còn rất hữu íchGọi là dừa nước nhưng quả lại không có nhiều nước mà chỉ chỉ có cùi (cơm dừa) màu trắng đục trông như trái nhót. Ai đã một lần thưởng thức dừa nước thì không thể quên hương vị thanh mát, ngọt bùi, dịu nhẹ của nó. Chỉ cần nhìn quài dừa là biết trái dừa đã ăn được hay chưa. Khi cơm dừa đã hình thành, vừa ăn thì quài dừa thường cúi xuống. Dừa non cũng không ngon vì cùi mỏng, nhiều nước, nhão. Dừa già quá thì cùi lại cứng, nhai bã miệng mà vị không ngon.
Cây dừa nước được sử dụng với nhiều mục đích cho cuộc sống hàng ngày, không chỉ dùng cùi dừa mà các bộ phận khác như lá dừa, cuống hoa, mầm dừa… cũng rất có ích.
- Lá dừa
Người dân thường hay dùng lá dừa để lợp nhà, làm các dụng cụ như rổ rá, quạt nan,… Bẹ và sống lá dùng làm lạt buộc, dệt thảm hay bện thành thừng rất bền chắc hoặc phơi khô làm chất đốt cũng rất đượm.
Dưới những rặng dừa nước là nguồn thu nhập, là kế sinh nhai của người dân vì đó là thế giới của rất nhiều loài thủy sản vùng cửa sông. Đó là nơi có nhiều loài tôm, cua, trai, ốc, chim, cò… sinh sống, đem lại nguồn thức ăn thơm ngon cho cư dân vùng sông nước.
- Cuống hoa dừa
Quài dừa chưa nở hoa có thể được trích lỗ hứng nhựa ngọt tạo thành rượu (tuba theo tên gọi của người Philippin). Nhựa của quài dừa để lên men tạo thành dấm nguyên chất, đặc sản của tỉnh Paombong, Bulacan.
- Mầm dừa non
Mầm dừa non giống như những cánh hoa nở dùng như chè uống hàng ngày. Thịt dừa (cơm dừa) chính là nước giải khát thơm ngon, bổ dưỡng, ai ai cũng yêu thích.
- Mật nhựa dừa
Mật nhựa dừa nước chứa rất nhiều đường với nồng độ cao, có thể dùng để sản xuất đường. Khi dùng để lên men rượu, 1 ha dừa có thể sản xuất được 15.000 đến 20.000 lít nhiên liệu xanh. Chính vì vậy, ở Đông Nam Á, khai thác dừa nước trở thành nghề truyền thống đem lại thu nhập chính cho nhiều cư dân.
Thậm chí ở một số nước như Philippin, có những thời điểm hầu hết cồn và rượu đều được sản xuất từ dừa nước. Giấm dừa nước là nguyên liệu tuyệt hảo để chế biến các món ăn ngon lành, hấp hẫn ở các nhà hàng Thái Lan, Philippin hay Malaysia.
- Cơm dừa
Trong những ngày hè oi bức, nóng nực, còn gì tuyệt vời hơn khi được thưởng thức nước giải khát từ cơm dừa thơm ngon, mát lành. Chỉ cần tách lấy gần chục cùi dừa pha với đường, bỏ thêm nước đá, bạn đã có ly nước dừa giải khát ngon lành, bổ dưỡng giải cơn khát ngày hè.
Ngoài ra, người miền Tây còn chế biến cơm dừa thành các món ăn đặc sản như chè, mứt dẻo, pha chế cocktail….
Ở Việt Nam, người dân thường hay sử dụng trái dừa nước để làm nước uống, đồ ăn, dùng lá để lợp nhà hay dùng làm củi đun. Không mấy ai biết đến công thức rút nhựa dừa nước từ cuống hoa dừa để nấu thành đường, làm bia, lên men giấm hay ủ rượu. Sản lượng đường từ cây dừa nước cao hơn so với đường mía.
- Dừa nước còn là vị thuốc quý
Ngoài các công dụng như làm món ăn, nấu rượu hay lợp nhà, cây dừa nước còn là dược phẩm quý giá. Dừa nước có tính hàn, vị ngọt nhàn nhạt, được sử dụng để chữa trị một số căn bệnh như tăng cường khí lực, lợi tiểu, thanh nhiệt, giúp cầm máu, tiêu độc, tiêu sưng…
Có công dụng như dừa xiêm nhưng dừa nước tính hàn, vị nhạt hơn và được dùng làm thuốc trong Đông y để điều trị một số bệnh. Dừa nước có tính ngọt mát, không độc, giúp tăng cường khí lực, thanh nhiệt, lợi tiểu, cầm máu, tiêu sưng, tiêu độc…
Cây dừa nước thân thuộc với mọi miền quê nơi miền Tây đất nước. Hãy thử một lần đến với miền Tây để hòa mình trong những rừng dừa xanh mướt, sai trĩu quả, thưởng thức nước dừa thơm mát để thấy được cuộc đời đáng yêu biết bao nhiêu.
